Batı’nın yaptırımlarına karşı enerji kartını devreye sokan Kremlin, ruble ile ödeme yapmayan Bulgaristan ve Polonya’ya gazı kesti, diğer ülkeleri de uyardı. Varşova ve Sofya alternatif arayışına girerken Berlin ödemeyi ruble ile yapacak.

Yaren ÇOLAK

Ukrayna’daki savaş nedeniyle Batılı ülkelerin ekonomik ve siyasi ablukası altındaki Rusya, Bulgaristan ve Polonya’ya doğalgaz sevkiyatını durdurdu. Rus enerji şirketi Gazprom, Varşova ve Sofya’nın ödemeleri ruble olarak yapmayı reddetmesi nedeniyle kesintiye gittiklerini duyurdu. Polonya ve Bulgaristan’dan geçen boru hatları üzerinden Almanya, Macaristan ve Sırbistan’a sevk edilen doğalgazın sözleşmelere aykırı olarak çekilmesi halinde bu ülkelere giden gazın da kesileceği uyarısında bulunuldu.

Gazprom’a yakın bir kaynak 10 Avrupalı doğalgaz ithalatçısı şirketin Rusya’nın ruble ile ödeme talebini karşılamak için Gazprombank’ta hesap açtığını, dördünün şimdiden ödemelerini gerçekleştirdiğini bildirdi. Kremlin sözcüsü Dimitri Peskov da Avrupa Birliği ülkelerini uyardı. Peskov, Rusya’ya doğalgaz için rubleyle ödeme yapmamaları halinde diğer Avrupa ülkelerine de doğalgaz akışını kesebileceklerini söyledi.

SÖZLEŞME İHLALİ

Gaz akışının kesilmesi deprem etkisi yarattı, fiyatlarda sert yükseliş yaşandı. Polonya’nın kamu enerji şirketi PGNiG, kesintinin sözleşme ihlali olduğunu vurguladı. Tüketicilerin bu durumdan etkilenmeyeceğinin belirtildiği açıklamada lesintinin “Yamal Sözleşmesi”ne aykırı olduğu ileri sürüldü.

Gazprom ile Polonya arasındaki uzun vadeli doğalgaz sözleşmesi 1 Ekim’de sona eriyordu ve Polonyalı yetkililer anlaşmanın uzatılmayacağını bildirmişti. Varşova önceki gün Rusya’ya doğalgaz için rubleyle ödeme yapmayacağını ve ilgili tüm risklere hazır olduğunu açıklamıştı. Rus gazına bağımlılık oranı yüzde 40 düzeyinde olan Polonya, Norveç gazına ve sıvılaştırılmış doğalgaza (LNG) yönelmeyi planlıyor.

NİSAN ÖDEMESİ YAPILDI

Bulgaristan Enerji Bakanlığı da nisan ayı için ödeme yaptıklarını ve gaz sevkiyatının durmasının sözleşme ihlali olacağını açıkladı. Sofya yönetiminden yapılan açıklamada da Rus gazına alternatif tedariklerin garanti altına alındığı ve ülkedeki tüketime ilişkin herhangi bir kısıtlama yapılmayacağı belirtilmişti. Yılda yaklaşık üç milyar metreküp doğal gaz tüketen Bulgaristan’ın Rus gazına bağımlılık oranı yüzde 90 seviyesinde.

Bulgaristan, geçen yıl Rusya’dan 3,3 milyar metreküp doğal gaz ithal etmişti. Balkan ülkesi sadece küçük bir miktar doğal gazı Azerbaycan’dan alıyor. Yunanistan ile bir doğalgaz boru hattının inşası ise sürüyor. Sofya bu hattın tamamlanması halinde Azeri gazının miktarını artırmayı hedefliyor.

VİYANA’DAN YALANLAMA

Sputnik, Avusturya’nın Rusya’dan alınan doğalgaz için ödemelerin rubleyle yapılmasını kabul ettiğini duyurmasının ardından Viyanalı yetkililer iddiayı yalanladı. Avusturya Şansölyesi Karl Nehammer, Rus basınında yer alan iddiayı “Tabii ki, OMV Rusya’dan yapılan gaz teslimatlarını avro olarak ödemeye devam edecek” dedi.

Avrupa Birliği’nden yapılan açıklamada ise “Gazprom’un doğalgaz tedarikini durdurması bir şantaj, bu senaryoya karşı hazırlıklıydık, verilecek yanıt üzerinde çalışıyoruz” denildi.

Alman enerji devi Uniper ise Yamal-Avrupa hattının olağan faaliyetini sürdüreceğini duyurdu. Şirket Rusya’ya doğalgaz ödemesini ruble ile yapmanın yaptırımlarla ters düşmediği belirtildi.

BİLEK GÜREŞİ

Makine Mühendisleri Odası (MMO) Enerji Çalışmaları Grubu Başkanı Oğuz Türkyılmaz enerji gerilimini değerlendirdi: Rus gazının kesilmesi durumunda Avrupa ülkeleri, alternatif kaynaklara yönelse dahi bunun için 3-4 yıla ihtiyaç var. Örneğin LNG kullanırız açıklamaları yapılıyor. Gemilerin boşaltılması ve sıvılaştırılmış haldeki gazın gaz hale dönüştürülerek şebekeye basılması için gerekli FSRU tesisleri dahi yok. Batılı ülkelerin uyguladığı sert yaptırımlara karşı Rusya’nın attığı adım aslında siyasal bir hesaplaşma. Bu adımın ülkeler arasında yapılan sözleşmeye uygunluğu yok ancak Avrupa Rus gazına bağımlılığı bugünden yarına terk edemez Rusya da bunu biliyor ve koz olarak kullanıyor. Şu anda yapılan bir bilek güreşi. Elbet anlaşırlar ama olan Bulgaristan ve Polonya gibi küçük ülkelere oluyor.

ALTERNATİF SENARYOLARI

Uluslararası Gaz Birliği ve ABD Enerji Enformasyon İdaresi’nden (EIA) raporuna göre geçen yıl 75 milyon tona yakın LNG ihraç eden ABD, dünya satışlarında 3’üncü sırada bulunurken, 2’inci sırada 81,3 milyon tonla Katar yer aldı. LNG arzında 1’inci sırada ise 83 milyon tonla Avustralya bulunuyor. EIA, Aralık 2021’de yayımladığı son raporda, ABD’nin ilk kez Şubat 2016’da LNG ihraç etmeye başladığını ve 2020’de en büyük üçüncü LNG ihracatçısı olduğunu kaydetti. LNG Rus gazına alternatif olabilir mi sorusunun cevabı ise şöyle: LNG tesislerinin inşası üç ila dört yıl sürüyor. Bu da Almanya’nın dile getirdiği iki LNG terminali başta olmak üzere ABD’den yeni kapasiteyle LNG’nin Avrupa’ya gönderilmesi için en erken tarihin 2025 olduğunu gösteriyor.

KENDİ İHTİYACINI KARŞILAYAMIYOR

İran ilk akla gelen yeni alternatiflerden. Ülke sahip olduğu rezervlerle küresel doğalgaz rezervleri sıralamasında birinci sırada yer alıyor. Bu da İran’ın mevcut durumun çok üzerinde bir ihracat potansiyeline sahip olduğu sinyalini veriyor. Ancak İran’da ciddi bir iç tüketim söz konusu; elektrik üretimi ve sanayinin yanı sıra kış aylarında önemli miktarda gaz ısınma amaçlı kullanılıyor. Bu sebeple İran’ın ilk önce kendi tüketimini regüle etmesi gerekiyor zira üretilen doğalgaz, bazı yıllarda iç tüketimi bile karşılayamıyor.

POLONYA VE BULGARİSTAN

1994’te başlayan Yamal–Avrupa gaz boru hattı, 2006’da tam kapasite (33 bcm) devreye girdi. Boru hattı Belarus ve Polonya’dan geçip Almanya’ya gidiyor. Polonya, yıllık yaklaşık 21 milyar metreküplük doğal gaz talebinin yarısını Rusya’dan karşılıyor. PGNİG, bu yılın ilk çeyreğinde gaz ithalatının yüzde 53’ünü Gazprom’dan yaptığını açıkladı.

Daha önceleri Ukrayna üzerinden sevk edilen ‘Batı Hattı/TransBalkan Hattı’ Rus gazı; Romanya, Moldova, Romanya, Bulgaristan, Türkiye ve Yunanistan’ı besliyordu. Ancak Ukrayna’ya olan bağımlılığını değiştirmek isteyen Rusya güzergâhını değiştirerek TürkAkım üzerinden bu ülkelere gaz ihracatını, gerçekleştiriyor. Bulgaristan, ihtiyacının yüzde 90’ından fazlasını Rusya’dan ithal ediyor. TürkAkımı boru hattı üzerinden gaz akışı sağlayan Bulgaristan’ın yıllık gaz tüketimi yaklaşık 3 milyar metreküp.